Gisteren, maandag 19 juni was ik op uitnodiging van het Waterschap Zuiderzeeland bij een gesprek in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Er waren drie gesprekspartners: Roelof Kruize, Directeur Waternet, Peter Dortwegt van het Stadslab Buiksloterham en Eef Spronck, strategisch adviseur van De Coöperatieve Samenleving en De Gezonde Stad. Gespreksleider / moderator was Rindert de Groot en het gesprek was voorbereid door Joachim Meerkerk. Het onderwerp was Democratie en de Circulaire Stad. Circulaire Stad? Daarmee wordt bedoeld, dat de stedelijke gebieden zodanig duurzaam worden gemaakt, dat ze liefst alle grondstoffen inclusief water, electriciteit, voedsel en afval hergebruiken. 's Middags was er een bijeenkomst van wetenschappers en beleidsmakers op het gebied van watermanagement. Daar mocht ik ook bij aanzitten en meediscussieren. Ik merk dat ik een beetje allergisch ben geworden voor wetenschappelijke en beleidsjargon. Maar in mijn vorige leven heb ik mij ook langdurig bezig gehouden met business-cases en verdienmodellen en coalitievorming en stakeholderanalyse en .... dus ik mag eigenlijk niet zeuren. Er was wel een duidelijke gemeenschappelijke interesse 's middags en 's avonds, en dat was de relatie tussen centrale sturing door het rijk en grote instituties (waterschappen, waterleiding- en energiebedrijven) enerzijds en decentrale, regionale organisatie anderzijds. En uiteraard was ik door Zuiderzeeland uitgenodigd, omdat Oosterwold een voorbeeld is van regionale organisatie en circulaire waterbehandeling. Wij moeten immers zelf ons water zuiveren omdat er geen riool wordt aangelegd in Oosterwold. Ik heb benadrukt dat in Oosterwold het zelf doen veel breder is dan duurzaamheid en ook veel breder dan waterbeheer. En daarin schuilt ook de kracht. Bewoners van Oosterwold snappen dat als je veel zelf doet, dat je ook op duurzame manier kunt omgaan met water, energie, natuur, voedsel, en sociale samenwerking in de wijk. Ik vond het prettig om in het gesprek dicht te blijven bij de dagelijkse praktijk die ik meemaak (en waarvoor ik ook was uitgenodigd). Je kunt anders zo vaag gaan zweven in toekomstbeelden en mooie beleidstermen. Ik vond het wel bijzonder dat de urgentie voor duurzaam omgaan met water niet door iedereen gevoeld wordt. Water is eigenlijk te goedkoop. Maar voor ons in Oosterwold is niet niet een kwestie van urgentie: je moet gewoon zelf je waterzuivering regelen. Dit gespreksprogramma ( er zijn nog zo'n twintig andere discussies over democratie en de circulaire stad) legt de verbinding met democratie. Dat blijkt in Oosterwold uiteraard in de eerste plaats uit participatie: zelf doen. Ik heb ook aandacht gevraagd voor inspraak wanneer zaken niet helemaal gaan zoals de regels bepalen of wanneer de regels schuren tegen de werkelijkheid. En ik kon niet nalaten om de actuele problemen bij aansluiting door de nutsen als voorbeeld te gebruiken hoe je je weg moet zien te vinden in ondoorzichtige werkprocessen. Uiteindelijk kwam er wel een gemeenschappelijke lijn uit de discussie, dat er in de toekomst een verdeling zal ontstaan tussen grootschalige organisatie en regionale organisatie van recycling, water- en energie-hergebruik. Hoe dat evenwicht moet worden gevonden, en hoevaak er daarbij nog obstakels opdoemen, dat blijft nog verborgen in de toekomst. Ik houd mij eraan vast, dat zelf ontwikkelen in Oosterwold ons energie geeft, en daarmee kunnen we verder.

Organisator en voorbereider van deze bijeenkomst, Joachim Meerkerk heeft een introductietekst opgesteld over mij. Die las ik overigens pas na het gesprek. Maar dan hoor je het eens van een ander :-)

Marien Abspoel Aan het Paradijsvogelbosje in Almere Oosterwold is iets aan de gang. Tegen de bosrand van het Staatsbosbeheerbosje ontstaat een nieuw landschap. In dit landschap bouwen Marien en Marie-José een houten pionierswoning en een kaswoning met ruimte voor tal van creatieve initiatieven. Ook is de Stichting Paradijsvogelbosje opgericht om de landschapsontwikkeling in Oosterwold en rondom het Paradijsvogelbosje te bevorderen, zoveel mogelijk in samenwerking met andere mensen en organisaties. De gemeente Almere heeft besloten in Oosterwold op een nieuwe manier om te gaan met bouwen en wonen. Zij geeft daarbij initiatiefnemers de gelegenheid om hun eigen omgeving vorm te geven. Op tal van plaatsen wordt zelfbouw vormgegeven. De schaal en de mate waarin de gemeente Almere hieraan vormgeeft is bijzonder. Meer hierover op de site van Oosterwold of onder Oosterwold op http://www.paradijsvogelbosje.nl. Als zelfbouwpionier in een gebied waar de zelfbouwer echt alles zelf moet organiseren ben je volgens Marien extra kwetsbaar voor slecht functionerende overheidsorganisaties. En die kom je veel tegen. Het project van het Paradijsvogelbosje leunt op veel vrijheid en het ontbreken van regels, maar in die vrijheid ontstaan juist veel nieuwe regels, maar dan in de praktijk. En ze ontstaan vaak door tekortkomingen, zoals een gebrek aan capaciteit, ondoorzichtigheid, afspraken die niet nagekomen worden et cetera. Juist door het ontbreken van formele regels en een institutionele organisatie aan de initiatiefnemers kant, ontstaan ‘gewoonteregels’. Die worden niet goed doordacht en vooral éénzijdig vastgelegd door het machtsverschil. Je invloed als initiatiefnemer is veel minder, want je hebt weinig middelen en instrumenten, bijvoorbeeld om te ‘escaleren’. In de vrijheid van het experiment ontstaan daardoor allerlei gebruiken die nadelig zijn voor initiatiefnemers, zoals leveringstermijnen en voorwaarden, en je kunt er weinig aan doen om die gebruiken te veranderen als ze negatief uitpakken. En de gevolgen voor intiatiefnemers zijn juist extra groot. Daar bovenop komt ook dat instituties vaak helemaal niet kunnen leveren wat initiatiefnemers echt nodig hebben, want dat zijn vaak zaken die niet tot het standaardpakket behoren. De vraag is dus vooral hoe er een nieuw soort regie, coördinatie of matching kan ontstaan om processen beter te laten verlopen.

 De blog van Marien geeft een inkijkje in deze ‘dagelijkse’ rompslomp van een pionier: http://www.paradijsvogelbosje.nl/blog  www.maakoosterwold.nl  https://www.facebook.com/Stadsarchiefalmere/videos/1109799452401952/

het interview is te beluisteren via de podcast op de website https://dezwijger.nl/programma/democratie-in-de-circulaire-stad of direct